Πορνογραφία των ερειπίων: Γιατί οι εικόνες καταστροφής είναι τόσο εθιστικές;

Η νέα “πορνογραφία”, που δεν απεικονίζει γυμνά σώματα, αλλά κατεστραμμένα και εγκαταλελειμμένα κτίρια, είναι η νέα διαδικτυακή τάση που σαρώνει

Από την Άλκηστη Κάραλη

Μπορεί μια εικόνα του Κεντρικού Σταθμού του Μίσιγκαν στο Ντιτρόιτ να αποτελεί σύμβολο παροδικότητας, όπως το Κολοσσαίο στη Ρώμη ή πρόκειται για μία νοσηρή περιέργεια που εκμεταλλεύεται και εισβάλλει στην “αθώα” ιστορία ενός χώρου, για την δική μας ένοχη απόλαυση; Ο λόγος για το “ruin porn” ή αλλιώς “πορνογραφία των ερειπίων”, τη νέα διαδικτυακή τάση, που θέλει τους χρήστες να κάνουν όλο και περισσότερα κλικ σε φωτογραφίες κατεστραμμένων και εγκαταλελειμμένων κτιρίων. Τον όρο επινόησε ένας μπλόγκερ από το Ντιτρόιτ, ο James Griffioen, κατά τη διάρκεια μίας συνέντευξής του το 2009, στην οποία κατηγορεί τους φωτογράφους, που έρχονται στην πόλη μόνο και μόνο για μερικές “αισθησιακές” λήψεις.

“Στην αρχή είσαι πραγματικά κολακευμένος από αυτό και λες 'Ουάου, αυτοί οι επαγγελματίες ενδιαφέρονται για το τι έχω να τους πω και να τους δείξω',” αναφέρει ο Griffioen σχετικά με το ενδιαφέρον που έδειξαν δημοσιογράφοι και φωτογράφοι, όταν το Vice UK δημοσίευσε φωτογραφίες του από το κατεδαφισμένο εσωτερικό ενός εγκαταλελειμμένου δημόσιου σχολείου στο Ντιτρόιτ.

“Αλλά εσύ κουράζεσαι προσπαθώντας να τους δείξεις τις διάφορες πλευρές της πόλης και μετά τους βλέπεις να επιστρέφουν και να γράφουν την ίδια ιστορία με όλους τους υπόλοιπους. Οι φωτογράφοι είναι οι χειρότεροι,” συνεχίζει ο μπλόγκερ. “Βασικά το μόνο πράγμα που τους ενδιαφέρει να αποτυπώσουν είναι η 'πορνογραφία των ερειπίων'.”

Γιατί, όμως, μας αρέσει η πορνογραφία των ερειπίων; Έχουν εκφραστεί μερικές λογικές απόψεις σχετικά με τους λόγους που δεν μπορούμε να σταματήσουμε να κοιτάζουμε το πορνό των ερειπίων, αλλά μόνο λίγες στηρίζουν τις θέσεις τους στην επιστήμη της συμπεριφοράς. Οι αποδείξεις είναι ομολογουμένως λίγες και τα ατομικά κίνητρα πολυποίκιλα και σύνθετα και δεν μπορούμε να δώσουμε μία εύκολη εξήγηση. Για αυτό το λόγο, παραθέτουμε έξι θεωρίες της ψυχολογίας που ίσως μας δώσουν μια ιδέα γιατί μια ερειπωμένη αποθήκη είναι τόσο (περίεργα) ελκυστική.

Η Ηδονιστική Αντιστροφή

Οι άνθρωποι απολαμβάνουν να κάνουν πράγματα που η λογική υποδεικνύει ότι δεν πρέπει να κάνουν: τρώνε πιπεριές τσίλι, σπάνε τα σπυράκια τους, βλέπουν θλιβερές ταινίες, δουλεύουν μέχρι εξαντλήσεως κτλ. Αυτές οι λεγόμενες πράξεις ηδονιστικής αντιστροφής (και η σχετική διεργασία της, ο λεγόμενος “καλοήθης μαζοχισμός”) μετατρέπουν φαινομενικά αρνητικές εμπειρίες σε θετικές. Μέρος της απόλαυσης εντοπίζεται στην προσπάθεια του σώματος να αμφισβητήσει το νου και τελικά να καταφέρει να κερδίσει. Είναι, δηλαδή, σαν να προσπαθούμε να εξαπατήσουμε τον εαυτό μας.

Δεν υπάρχει κάποια λογική εξήγηση γιατί το να κοιτάζει κανείς μία εικόνα γεμάτη σπασμένα γυαλιά, σκαμμένους τοίχους και σωρούς από συντρίμμια μπορεί να είναι απολαυστικό. Όταν όμως η πορνογραφία των ερειπίων αποδεικνύεται ενδιαφέρουσα, οι θεατές μπορεί να αντλήσουν επιπλέον ευχαρίστηση διαψεύδοντας αυτό το ένστικτο. Μία μελέτη του 2013 στην ηδονιστική αντιστροφή από τον ψυχολόγο Paul Rozin βρήκε ότι θλιβερά έργα τέχνης – συμπεριλαμβανομένων και θλιβερών πινάκων ζωγραφικής, που φαίνεται να έχουν σχέση με θλιβερές φωτογραφίες – παρήγαγαν άφθονη απόλαυση. “Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηδονιστική αντιστροφή, η προτίμηση στη θλίψη σχετίζεται με έργα τέχνης. Είναι αισθητικό στοιχείο,” καταλήγουν ο Rozin και οι συνεργάτες του.

Το Παράδοξο της Τραγωδίας

Το παράδοξο της τραγωδίας, που είναι συγγενές με την ηδονιστική αντιστροφή, υποστηρίζει ότι όσο πιο θλιβερή είναι μία συγκεκριμένη αισθητική εμπειρία (θλιβερές ταινίες, τραγούδια κτλ.), τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απόλαυση του θεατή. Η πιο εύκολη εξήγηση για αυτό το παράδοξο – η οποία δόθηκε από πρόσφατη μελέτη πάνω στις θλιβερές ταινίες – είναι ότι “απλά μας αρέσει να συγκινούμαστε”. Μία άλλη πρόσφατη μελέτη για την “τραγική απόλαυση” βρήκε ότι τέτοιου είδους καταστάσεις μας κάνουν να προβληματιστούμε για τη ζωή μας, και συγκεκριμένα για τις σχέσεις μας, με ένα τρόπο που τελικά μας χαροποιεί.

Με τον ίδιο τρόπο, οι εικόνες καταστροφής, στο βαθμό που αποτελούν αισθητική εμπειρία και έχουν τη δύναμη να μας συγκινήσουν, μας ωθούν να προβληματιστούμε για τη δική μας κατάσταση με μία θετική οπτική. Ο Eric G. Wilson, συγγραφέας του “Everyone Loves a Good Train Wreck”, υποστηρίζει αυτή την άποψη στη δική του ανάλυση για τη νοσηρή περιέργεια. “Οι δοκιμασίες αποκαλύπτουν [ποια είναι] τα ιερότερα πράγματα στη ζωή μας, [που είναι] απαραίτητα για την ευτυχία μας.”

Το Κακό είναι πιο Δυνατό από το Καλό

Σε μία από τις κλασσικές ψυχολογικές μελέτες, που δημοσιεύθηκε το 2001, μία ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Roy Baumeister τεκμηρίωσε τα ήδη συντριπτικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι ανταποκρίνονται περισσότερο στα άσχημα γεγονότα παρά στα καλά. Η υπεροχή της αρνητικότητας ισχύει για τις σχέσεις, τις φιλίες, τη διάθεση, την ανατροφή των παιδιών, τα στερεότυπα και τις φήμες, την ανατροφοδότηση και την κριτική, την υγεία και την ευτυχία. Έστω και μόνο για να το αποφύγει, το μυαλό δίνει πολύ μεγαλύτερη προσοχή στο κακό παρά στο καλό. Η πορνογραφία των ερειπίων – και “η πορνογραφία της καταστροφής” ευρύτερα – εμπίπτει σαφώς στην κατηγορία των κακών γεγονότων. Η πορνογραφία των ερειπίων μπορεί να μας ελκύει για τον ίδιο λόγο που οι αρνητικές ειδήσεις κυριαρχούν για χρόνια στα νυχτερινά δελτία: είναι αυτό που προτιμά το μυαλό μας. Και πάλι, όμως, όπως ο Baumeister και οι συνεργάτες του εικάζουν, η προσήλωση στην αρνητικότητα μπορεί να υπηρετεί μία θετική εξελικτική λειτουργία. “Γενικά, τα άτομα που έχουν συνηθίσει να αποτρέπουν ή να διορθώνουν τα άσχημα πράγματα, είναι πιθανό να προοδεύσουν και να αναπτυχθούν περισσότερο από τα άτομα που προσανατολίζονται κυρίως στη μεγιστοποίηση των καλών πραγμάτων.”

 

Η Θεωρία των Καλοηθών Παραβιάσεων

Ο Peter McGraw και οι συνεργάτες του, από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο με πρόσφατες μελέτες τους έδειξαν ότι η ασφάλεια – που συχνά προέρχεται από την ψυχολογική απόσταση – μπορεί να μετατρέψει τις απειλές σε αστεία. Η θεωρία των “Καλοηθών Παραβάσεων” εξηγεί γιατί οι κάτοικοι του Ντιτρόιτ απεχθάνονται το πορνό των ερειπίων, ενώ άνθρωποι με μεγαλύτερη ψυχολογική απόσταση βλέπουν αυτές τις εικόνες σαν κάτι διασκεδαστικό, ακόμα και αστείο. Ο McGraw αναφέρει τέσσερα είδη απόστασης: χωρική, κοινωνική, πνευματική και χρονική. “Ο ρόλος που παίζει η ψυχολογική απόσταση ρυθμίζει το βαθμό στον οποίο κάτι είναι λάθος και το βαθμό στον οποίο κάτι είναι εντάξει.”

 

Schadenfreude (ή Κακόβουλη Χαρά)

Η γερμανική λέξη “schadenfreude” περιγράφει την ευχαρίστηση που αισθάνεται κάποιος από τις κακοτυχίες κάποιου άλλου. Συγκεκριμένα, έρευνα σε οπαδούς αθλητικών ομάδων, αποδεικνύει ξεκάθαρα αυτή την μοχθηρή απόλαυση. Μελέτη απεικόνισης του εγκεφάλου έδειξε ότι η αποτυχία του αντιπάλου ενεργοποιούσε νευρικές περιοχές που σχετίζονται με την ευχαρίστηση. Ο φθόνος και η μνησικακία αποτελούν την πηγή αυτού του συναισθήματος, παρόλο που δεν διαχωρίζεται πλήρως από τη συμπάθεια. Οι άνθρωποι βιώνουν και τα δύο ταυτόχρονα.

Οι θεατές που απολαμβάνουν το πορνό των ερειπίων δεν αισθάνονται απαραίτητα το ίδιο και για την ερειπωμένη πόλη. Ωστόσο, άλλοι μπορεί να αισθανθούν μία ανωτερότητα, ειδικά αν δουν τα ερείπια ως αντανάκλαση πολιτικών επιλογών στις οποίες αντιτίθενται. Μία μελέτη του 2009 βρήκε ότι οι συμμετέχοντες με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις βίωσαν το “schadenfreude” από τις ειδήσεις σχετικά με την οικονομική ύφεση ή τις κατασχέσεις κατοικιών όταν το αντίπαλο κόμμα (φαινομενικά) προκάλεσε το πρόβλημα. “Εξαιτίας αυτών των πολιτικών, να τι έγινε – αν το δεις από αυτή την οπτική θα μπορούσες να γελάσεις,” λέει στο Co. Design ο ψυχολόγος Richard Smith από το Πανεπιστήμιο του Κεντάκι που πήρε μέρος στην έρευνα του 2009. “Είναι κάτι σχεδόν σαν αυταρέσκεια.”

Ο Φόβος της Πλήξης

Η πλήξη είναι ένας τρόπος να σκεφτεί κάποιος. Όμως, με τους ατελείωτους ψηφιακούς περισπασμούς, η πλήξη έχει σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί. Πολύ πρόσφατη έρευνα υποστηρίζει ότι μερικοί άνθρωποι κάνουν τα πάντα για να μην μείνουν μόνοι με τις σκέψεις τους. Προκειμένου να μην σκέφτονται συνέχεια για 6 έως 15 λεπτά, πολλοί συμμετέχοντες έκαναν ακόμα και ηλεκτροσόκ στον εαυτό τους – απλά για να έχουν κάτι να κάνουν.

Με την έννοια ότι η πορνογραφία των ερειπίων περιλαμβάνεται στους υπάρχοντες ψηφιακούς περισπασμούς, είναι λογικό να αναρωτιέται κανείς πόσοι άνθρωποι κάνουν κλικ σε αυτές τις εικόνες από καθαρή βαρεμάρα. Και δεδομένου ότι πολλές από αυτές τις φωτογραφίες μπορεί να χαρακτηριστούν ως σοκαριστικές, είναι επίσης λογικό να αναρωτιέται κανείς αν αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι βλέπουν την πορνογραφία των ερειπίων σαν ενός είδους ταρακούνημα του συστήματος. Δεν σκέφτονται πολύ τις φωτογραφίες. Εξάλλου, αυτό είναι το ζητούμενο. “Στο απαίδευτο μυαλό δεν αρέσει να μένει μόνο του με τον εαυτό του,” συμπεραίνουν οι συγγραφείς της μελέτης.

Πηγή: Fastcodesign.com

http://news247.gr/eidiseis/weekend-edition/pornografia_twn_ereipiwn_giati_oi_eikones_katastrofhs_einai_toso_ethistikes.3061610.html